مصرف گاز خانگی عمدتاً صرف گرمایش فضاها، گرم کردن آب و پخت‌وپز می‌شود. براساس گزارش شرکت ملی گاز ایران، حدود ۷۰ الی ۸۰٪ از گاز خانگی صرف گرمایش و تنها ۱۳ الی ۱۷٪ برای آبگرم کن و تقریباً ۲ الی ۳٪ برای پخت و پز استفاده می‌شود. از این رو کاهش مصرف گاز ضمن کاهش هزینه‌های قبض، انتشار گازهای گلخانه‌ای و CO₂ را نیز کم می‌کند و از سوی دیگر ایمنی منزل (مثلاً خطر نشت گاز) را بالا برده و عمر مفید دستگاه‌ها را طولانی‌تر می‌کند. در این مقاله راهکارهای ساده و عملی برای صرفه‌جویی در گاز خانگی بدون نیاز به تغییرات بزرگ و چشمگیر ارائه شده است. این مقاله در حال حاضر برای آماده سازی برای فصل سرما برای صرفه جویی در مصرف گاز خانگی میتواند کمک کننده باشد.
بهینه‌سازی گرمایش
تنظیم ترموستات: یکی از مهم‌ترین روش‌ها کاهش مصرف گاز است. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که پایین آوردن دمای منزل تنها ۳ الی ۵ درجه سانتیگراد (حدود ۵ تا ۱۰ درجه فارنهایت) به مدت ۸ ساعت در روز (مثلاً شب‌ها یا زمان نبودن در خانه) میتواند تا ۱۰٪ در مصرف انرژی صرفه جویی کند. به‌طور کلی توصیه می‌شود دمای محیط زندگی در زمستان را حدود ۲۰ الی ۲۲ درجه سانتیگراد و دمای اتاق‌خواب را کمی کمتر نگه دارید. مطابق گزارش شانا، دمای مطلوب بین ۱۸ الی ۲۱ درجه سانتیگراد است. به‌عنوان مثال کاهش فقط ۱ درجه سانتیگراد از دمای منزل میتواند هزینه گرمایش را حدود ۵٪ کاهش دهد. استفاده از ترموستات‌های قابل‌برنامه‌ریزی یا هوشمند، امکان تنظیم خودکار دما در زمان‌های مختلف روز را می‌دهد و از هدر رفتن گاز هنگام نبود در منزل جلوگیری می‌کند.
- گرمایش اتاق‌به‌اتاق: در فصول سرد، فقط اتاق‌های مورد استفاده را گرم کنید و در سایر فضاها درها را ببندید تا جلوی هدررفت حرارت گرفته شود. در یک اتاق سرد بدون وسیله گرمایشی، بستن در تا حد زیادی از ورود هوای سرد به دیگر فضاها جلوگیری می‌کند.
- برنامه‌زمانی و ترموستات هوشمند: با نصب ترموستات قابل‌برنامه‌ریزی می‌توانید دمای منزل را بر اساس زمان‌بندی کاهش دهید. تحقیقات آمریکا نشان می‌دهد که این کار میتواند حدود ۱۰٪ در هزینه‌های گرمایش سالانه صرفه‌جویی کند. برای مثال، تنظیم دمای ۲۰ درجه سانتیگراد در زمان خواب یا در نبود افراد، و تنظیم مجدد دما قبل از بیداری یا بازگشت، تأثیر قابل‌توجهی دارد.
- عایق‌کاری و درزبندی: با عایق‌کاری دیوارها، کف و سقف و پوشاندن شکاف در و پنجره‌ها با نوارهای درزگیر، از نفوذ هوای سرد جلوگیری کنید. یک پنجره تک‌جداره تقریباً ده برابر یک دیوار عایق، اتلاف انرژی حرارتی دارد؛ دو جداره کردن پنجره‌ها میتواند اتلاف انرژی را تا ۵۰٪ کاهش دهد. همچنین، کشیدن نایلون بر روی پنجره‌ها در هوای خیلی سرد میتواند آسایش را افزایش و مصرف سوخت را کاهش دهد.
- نکات بیشتر: استفاده از پرده‌های ضخیم کاملاً چین‌دار در شب یا روزهای سرد میتواند جلوی هدررفت گرما را گرفته و مصرف گرمایش را کم کند. فرش و قالیچه در کف، مانند یک لایه عایق عمل می‌کند و از اتلاف گرما از کف جلوگیری می‌کند. برای مثال، کارشناسان می‌گویند کف‌های بدون عایق ۱۰ الی ۲۰٪ گرمای خانه را هدر می‌دهند و اضافه کردن موکت و قالیچه این هدررفت را کاهش می‌دهد. همچنین مبل یا کابینت را جلوی رادیاتورها قرار ندهید تا گردش حرارت آسان‌تر باشد.
- سرویس دوره‌ای سیستم گرمایشی: دیگ یا پکیج گازسوز را مرتب سرویس کنید. یک سیستم تمیز و بهینه میتواند ۵ الی ۱۰٪ در مصرف گاز صرفه‌جویی کند. همچنین رادیاتورها را هواگیری و شستشو دهید تا از اتلاف انرژی جلوگیری شود.
بهره گیری از این لیست و اقدام به انجام هر کدام از این روش ها (تنظیم هوشمند ترموستات، عایق‌کاری مناسب و استفاده از پرده و قالیچه) میتواند معادل کاهش چند درجه در تنظیم دما، ده‌ها درصد در مصرف گاز صرفه‌جویی کند. برای مثال، تحقیقات نشان می‌دهد بسته نگه داشتن پرده‌ها در شب میتواند تا ۱۷٪ از اتلاف گرما جلوگیری کند؛ اگر پرده‌ها عایق‌دار یا سفید رنگ باشند، این عدد حتی تا ۲۵٪ نیز می‌رسد. مجموع این تدابیر ساده میتواند بدون نیاز به تعویض لوازم گرمایشی، هزینه قبض گاز را بصورت قابل توجهی کاهش دهد.
صرفه‌جویی در آب گرم
- تنظیم دمای آبگرمکن: دمای آبگرمکن را به اندازه کافی (حدود ۵۰ الی ۵۵ درجه سانتیگراد) تنظیم کنید. منابع انرژی آمریکا توصیه می‌کنند دمای ۱۲۰ فارنهایت (حدود ۴۹ سانتیگراد) برای مصارف خانگی مناسب است و دماهای بالاتر علاوه بر اتلاف انرژی، خطر سوختگی را نیز افزایش می‌دهد. کاهش دمای آبگرمکن از ۱۴۰ فارنهایت به ۱۲۰ فارنهایت میتواند هزینه گاز را بصورت قابل توجهی کاهش دهد.
- عایق لوله‌ها و مخزن: لوله‌های آب گرم و خود مخزن آبگرمکن را عایق کنید. عایق‌سازی از اتلاف گرمای آب بین مخزن و محل مصرف جلوگیری می‌کند. برای مثال لوله‌های بدون عایق ممکن است ۱۰ الی ۲۰٪ حرارت آب را هدر دهند.
- استفاده از دوش به جای وان: دوش آب، معمولاً آب کمتر و در نتیجه گاز کمتری نسبت به پر کردن یک وان مصرف می‌کند. به‌علاوه نصب سردوش‌های کم‌مصرف هم‌زمان موجب صرفه‌جویی در آب و انرژی می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد یک خانوار با نصب سردوش استاندارد حدود ۲۷۰۰ گالن (۱۰۲۰۰ لیتر) آب در سال ذخیره می‌کند که صرفه‌جویی انرژی ناشی از آن بیش از ۳۳۰ کیلووات‌ساعت برق (معادل حدود ۱۱ روز برق یک خانه) است. این میزان صرفه‌جویی در انرژی مربوط به گرم کردن آب است و از کاهش هزینه گاز گرمایش آن حکایت دارد.
- شیرآلات کم‌مصرف: نصب شیرآلات کاهش‌دهنده جریان روی شیرهای آب گرم و سرد نیز میزان مصرف آب را تا ۳۰ الی ۵۰٪ کاهش می‌دهد و به تبع آن انرژی گاز مصرفی برای گرم کردن آن کمتر می‌شود.
استفاده بهینه از وسایل گازسوز
حین آشپزی: برای صرفه‌جویی در گاز موقع آشپزی از در ظرف استفاده کنید تا گرما داخل ظرف غذا باقی بماند. اندازه شعله گاز را با سایز ظرف هماهنگ کنید: قرار دادن ظرف کوچک روی شعله بزرگ یا برعکس موجب هدررفت سوخت می‌شود. منابع ایرانی گزارش کرده‌اند استفاده نادرست از شعله و سایز ظروف مناسب میتواند تا ۴۰٪ سوخت را بیهوده مصرف کند. استفاده از زودپز یا آرام‌پز نیز مصرف انرژی را به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌دهد.
- چک کردن درز و واشرها: درهای اجاق و فر را باز نگذارید و بررسی کنید که واشرهای در فر سالم باشند. درهای خراب یا دسته‌نامناسب باعث هدررفت گرمای درون فر و افزایش زمان پخت می‌شود. یک در فر نشتی‌دار میتواند ۵ الی ۱۰٪ مصرف گاز را بالا ببرد.
- سرویس گازکشی و مشعل: هر سال شمعک (مشعل) آبگرمکن و بخاری را کنترل و در صورت لزوم سرویس کنید تا شعله به رنگ آبی بسوزد. حفظ احتراق کامل و آبی شعله باعث بازدهی بالاتر و مصرف کمتر گاز می‌شود.
- کولر گازی و هود: در ماه‌های گرم، بررسی کنید و مطمئن شوید خروجی دودکش یا هود گازسوز، مسدود نباشد تا از بازدهی کامل آن استفاده شود. در سیستم‌های گرمایشی مرکزی هم باید فیلترها تعویض و کانال‌ها عایق‌بندی شوند.
نکات رفتاری
- کاهش گرمایش هنگام غیاب: وقتی برای چند ساعت یا چند روز از خانه دورید، دمای ترموستات را پایین بیاورید تا گاز کمتری مصرف شود. این کار ساده میتواند ماهانه چند درصد صرفه‌جویی ایجاد کند.
- پخت چند وعده یک جا: به‌جای روشن کردن مکرر فر برای پخت چند وعده کوچک، چند غذا را هم‌زمان (batch cooking) در یک پخت تهیه کنید. این روش از دفعات روشن شدن فر و اتلاف گرمای مکرر جلوگیری می‌کند.
- خشک‌کردن لباس در فضای باز: درصورت امکان از خشک‌کن‌های گازی استفاده نکنید و لباس‌ها را در آفتاب یا روی بند یا رادیاتور بگذارید تا خشک شوند. خشک‌کن‌ها مصرف گاز بالایی دارند، بنابراین خشک‌کردن در هوای آزاد، گاز مصرفی را پایین می‌آورد.
- آموزش اعضای خانواده: اعضای خانواده را از روش‌های صرفه‌جویی آگاه کنید. برای مثال به کودکان یاد دهید همیشه درها و پنجره‌ها را ببندند، رادیاتورها را آزاد نگه دارند و پس از پایان استحمام، با بخار حمام (با باز گذاشتن در) به گرمایش خانه کمک کنند.
سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت
- ارتقای سیستم گرمایش: در طولانی‌مدت، جایگزینی دیگ/پکیج قدیمی با مدل‌های جدید چگالشی (condensing) یا پربازده میتواند ۲۰ الی ۳۰٪ در مصرف گاز صرفه‌جویی کند. برندهای معتبری مانند بوتان، ایران‌رادیاتور و ایران‌شرق تولیدکننده پکیج‌های گازسوز با راندمان بالا در ایران هستند.
- آبگرمکن خورشیدی: نصب آبگرمکن خورشیدی برای پیش‌گرمایش آب مصرفی میتواند بار گاز مصرفی آبگرمکن را کاهش دهد، به‌ویژه در فصل‌های آفتابی.
- عایق‌کاری کامل منزل: بهبود عایق‌بندی ساختمان (عایق‌کاری سقف/اتاقک زیرشیروانی، دیوار و کف) به شکل اساسی مصرف گاز را کاهش می‌دهد. استفاده از پنجره‌ها و درب‌های عایق حرارتی یا نصب پنجره‌های دوجداره جدید برای بلندمدت، مقرون به‌صرفه است.
- شیرهای ترموستاتیک رادیاتور: نصب شیرهای ترموستاتیک روی هر رادیاتور، امکان کنترل مستقل دما در اتاق‌ها را فراهم می‌کند و مصرف انرژی را بهینه‌تر می‌سازد.
- استفاه از سیستم‌های نوین: اگر بودجه تان اجازه دهد، استفاده از سیستم‌های تهویه مطبوع یا پمپ حرارتی با بازده بالا (هیبرید با گاز) و یا گرمایش از کف با کنترل هوشمند، بازده انرژی را افزایش می‌دهد.
جدول خلاصه نکات صرفه‌جویی گاز
| سیستم/وسیله | اقدام | صرفه‌جویی تقریبی | مثال عملی |
|---|---|---|---|
| سیستم گرمایش مرکزی | تنظیم هوشمند ترموستات (کاهش ۳ تا ۵ درجه سانتیگراد هنگام خواب و یا نبودن در خانه) | تا ۱۰٪ در مصرف سالانه | تنظیم دما روی ۲۰ درجه سانتیگراد هنگام خواب |
| عایق‌کاری ساختمان (سقف، دیوار، کف) | ۱۰ الی ۲۰٪ در کل مصرف گرمایش | عایق کردن سقف و نصب پنجره دوجداره | |
| رادیاتورها | نصب شیرهای ترموستاتیک، هواگیری و سرویس | ۵ الی ۱۰٪ در راندمان سیستم | باز کردن هواگیر رادیاتور و استفاده از ترموستات |
| آزاد نگه داشتن جلوی رادیاتورها | ۲ الی ۵٪ (صرفه جویی غیرمستقیم) | عقب بردن مبل از جلوی رادیاتور | |
| آبگرمکن و لوله‌ها | کاهش دمای آبگرمکن به ~۵۰°C | ۵ الی ۱۰٪ در مصرف آب گرم | تنظیم آبگرمکن روی ۵۰ درجه سانتیگراد |
| عایق‌کاری لوله‌های آبگرمکن و مخزن آب | ۵ الی ۱۰٪ مصرف گاز آبگرم | عایق‌کاری حرارتی لوله‌ها | |
| شیرآلات و حمام | نصب سردوش کم‌مصرف | ۵ الی ۱۰٪ مصرف آب و انرژی | تعویض سردوش |
| استفاده از دوش به جای پر کردن وان | تا ۱۰ الی ۲۰٪ مصرف آب کمتر | دوش کوتاه ۵ دقیقه به جای حمام کامل | |
| آشپزخانه | استفاده از در ظرف حین پخت و شعله مناسب | ۵ الی ۱۵٪ مصرف گاز کمتر | گذاشتن در قابلمه و استفاده از شعله متوسط |
| استفاده از زودپز یا آرام‌پز | پخت سریع تر تا ۳۰ الی ۴۰٪ | طبخ با زودپز به جای قابلمه معمولی | |
| بررسی واشر و در فر | ۵ الی ۱۰٪ صرفه‌جویی انرژی | تعویض واشر فر برای حفظ گرما |
نتیجه‌گیری
صرفه‌جویی در مصرف گاز خانگی با تغییرات کوچک در رفتار و نگهداری وسایل به‌دست می‌آید. ترکیب روش‌های بالا یعنی تنظیم هوشمند ترموستات، استفاده از عایق و پرده تا سرویس منظم لوازم گازسوز، میتواند به‌طور کلی ۱۰ الی ۲۰٪ در هزینه قبض گاز صرفه‌جویی ایجاد کند. حتی مثال‌های ساده‌ای مانند کاهش ۲ درجه‌ای دما، میتواند روزانه حدود ۵۰ میلیون مترمکعب گاز صرفه‌جویی کند. ضمن آنکه صرفه‌جویی انرژی به آسایش بیشتر خانواده کمک کرده و ریسک حوادث را کاهش می‌دهد. با دانستن این نکات و اجرای تدابیر رفتاری و فنی، می‌توان مصرف گاز را کنترل کرد، هزینه‌ها را پایین آورد و تأثیر مثبتی بر محیط‌زیست گذاشت.